‘भाजपचे लोक चू*, ते ***गिरी करतात’, ‘बाळासाहेब ठाकरेंच्या नावाने नाही तर स्वतःच्या बापाच्या नावाने पक्ष काढा’, ‘किती दिवस लपून बसणार’ अशी असभ्य भाषा वापरण्यापासून कधीपर्यंत गुवाहाटीत लपणार? ‘शिवसैनिक रस्त्यावर उतरले आहेत, फक्त इशाऱ्याची वाट’ धमकी देईपर्यंत ते रोजच मंचावरून अशी विधाने करत असतात. ते वरून म्हणतात, ‘तुझा घमंड फक्त चार दिवसांचा, आमचे राज्य एक घराणेशाही आहे!’ हे कोण आहेत माहीत आहे का? माननीय खासदार संजय राऊत आहे.
‘मार्मिक’ या व्यंगचित्र मासिकाच्या माध्यमातून बाळ ठाकरे आणि त्यांचे धाकटे बंधू श्रीकांत यांच्या संपर्कात आलेल्या त्याच संजय राऊत यांनी आज शिवसेनेला हादरवून सोडले आहे. तुम्ही म्हणाल बंडखोर आमदार आणि त्यांचे नेते एकनाथ शिंदे यांनी हादरवून सोडले आहे. यात तुमची चूक नाही, पण काहीतरी समजून घ्यायला हवे. संजय राऊत बाळ ठाकरेंच्या संपर्कात आल्यापासून त्यांच्या भूमिकांवर एक नजर टाकूया…
अनेक स्वतंत्र राजकीय विश्लेषकांच्या मते, शिवसेनेच्या आजच्या स्थितीला एकटे संजय राऊत जबाबदार आहेत. सामनामध्ये लेख लिहिताना संजय राऊत यांनी लिहिलेली महाविकास आघाडी (एमव्हीए) सरकारची स्क्रिप्ट शिवसेनेच्या विघटनाने संपत असल्याचे ते म्हणतात. गेल्या महाराष्ट्र विधानसभा निवडणुकीत भाजप-शिवसेना युतीला पूर्ण बहुमत मिळाले, पण शिवसेनेने आपला मुख्यमंत्री बनवण्याच्या हट्टापायी भाजपशी संबंध तोडले.
भाजपने ही अट मान्य न केल्यास काँग्रेस-राष्ट्रवादीच्या पाठिंब्याने मुख्यमंत्री होण्याचे स्वप्न पूर्ण करू, असे आश्वासन संजय राऊत यांनी पक्षप्रमुख उद्धव ठाकरे यांना दिल्याचे सांगण्यात येत आहे. १०६ जागा जिंकणाऱ्या भाजपला मागे टाकत राऊत यांनी ५६ जागा मिळविणाऱ्या शिवसेनेला मुख्यमंत्री बनवले, पण पक्षाला त्याची मोठी किंमत चुकवावी लागत आहे.
शिवसेनेच्या एकूण ५५ आमदारांपैकी दोन तृतीयांशहून अधिक आमदार बंडखोर झाले आहेत. पक्ष फोडण्यासाठी आवश्यक असलेल्या पक्षांतरविरोधी कायद्याच्या अटी पूर्ण करण्यासाठी हा आकडा पुरेसा आहे. उद्धव ठाकरे यांचे सरकार गेले, शिवसेनेला वाचवण्याचे मोठे आव्हान त्यांच्यासमोर असल्याचे बोलले जात आहे. एकनाथ शिंदे गटाने आपल्या नव्या पक्षाचे नाव शिवसेनेचे संस्थापक बाळासाहेब ठाकरे, शिवसेना बाळासाहेब ठाकरे यांच्या नावावर ठेवण्याचा निर्णय घेतला आहे. बाळासाहेब हे मुख्यमंत्री उद्धव ठाकरे यांचे वडील असल्याने शिंदे यांनी पक्षाचे नाव त्यांच्या वडिलांच्या नावावर ठेवावे, असे संजय राऊत सांगत आहेत.
राऊत हे प्रदीर्घ काळापासून लेखन आणि वाचनाच्या व्यवसायात आहेत, त्यामुळे त्यांच्याकडे शब्दांची कमतरता नाही, तरीही ते सतत असे शब्द वापरतात ज्याला किमान त्यांच्या पातळीचे म्हणता येणार नाही. पण हेही खरे आहे की, एखाद्याला अपेक्षित असलेली पातळी आणि त्याची वास्तविक पातळी या दोन भिन्न गोष्टी आहेत. संजय राऊत यांच्या विधानांवर नजर टाकली तर लक्षात येईल की, त्यांच्या बेताल वक्तव्यांनी शिवसेनेचे जे नुकसान झाले ते भाजपशी संबंध तोडून आणि काँग्रेस आणि राष्ट्रवादीशी संबंध जोडल्यामुळेही झाले नसेल. ‘गुवाहाटीत किती दिवस लपून बसणार, चौपाटीवर यावं तर लागेल’ हे राऊतंचं हे विधान बघाच. बरं ही धमकीच नाही तर आणखी काय म्हणता येईल?
संजय राऊत (६१) हे महाराष्ट्रातील रायगड जिल्ह्यातील अलिबागजवळील चौडी गावचे आहेत. त्यांनी १९८० च्या दशकात एका इंग्रजी दैनिकाच्या संचलन आणि विपणन विभागात काम करण्यास सुरुवात केली. नंतर ते लोकप्रभा या साप्ताहिकात गुन्हे आणि राजकारण रिपोर्टर म्हणून रुजू झाले. राऊत यांनी १९६० मध्ये लहान भाऊ श्रीकांत यांच्यासह बाळ ठाकरे यांनी सुरू केलेल्या ‘मार्मिक’ या साप्ताहिक व्यंगचित्र मासिकातही काम केले. या मासिकात मुंबई आणि परिसरातील मराठा लोकसंख्येच्या समस्या कोरल्या गेल्या होत्या. मराठी माणसाच्या या समस्यांशी चिंतेत बाळ ठाकरे यांनी १९६६ मध्ये शिवसेनेची स्थापना केली.
‘मार्मिक’ मासिकात काम केल्यामुळे संजय राऊत हे बाळ ठाकरे आणि श्रीकांत यांच्या संपर्कात होते. १९८४ साली संजय राऊत शिवसेनेच्या प्रमोद नवलकर, दत्ताजी साळवी आणि वामनराव महाडिक यांसारख्या बड्या नेत्यांसोबत पहिल्यांदाच मंचावर दिसले. निमित्त होते मार्मिक मासिकाच्या वार्षिक समारंभाचे.
बाळ ठाकरे यांचे धाकटे भाऊ प्रतिभावान व्यंगचित्रकार आणि संगीतकार होते. त्यांचे मराठी चित्रपटातील पहिले गाणे मोहम्मद रफी यांनी गायले होते. राऊतने श्रीकांतशी जवळीक साधली. तो त्याला ‘पापा’ म्हणू लागला. हळुहळू राऊत यांचा शिवसेनेतील दबदबा इतका वाढला की, त्यांनी बाळ ठाकरे यांचे पुत्र उद्धव ठाकरे आणि श्रीकांत यांचे पुत्र राज ठाकरे यांच्यातील मतभेद मिटवण्याची भूमिका बजावण्यास सुरुवात केली.
१९८९ मध्ये शिवसेनेने ‘सामना’ हे मराठी दैनिक काढण्यास सुरुवात केली. ज्येष्ठ पत्रकार अशोक पडबिद्री यांना या मुखपत्राचे कार्यकारी संपादक करण्यात आले. १९९२ मध्ये तीन वर्षांनी ते गेल्यावर त्यांची जागा संजय राऊत यांना मिळाली. बाळ ठाकरे हे ‘सामना’चे संपादक होते. पण संपादकीय राऊत यांनी लिहिल्या, हे बाळ ठाकरेंचे मत मानले गेले. ठाकरे यांना राऊत आवडले. पक्षाने २००४ मध्ये राऊत यांना पहिल्यांदा राज्यसभेवर पाठवले आणि तेव्हापासून ते सलग चौथ्यांदा विजयी होऊन संसदेच्या वरिष्ठ सभागृहात आहेत.
मात्र, राऊत यांच्या लेखणीने पक्षाला अनेक प्रसंगी बॅकफूटवर नेले. राज ठाकरे यांच्या पक्ष महाराष्ट्र नवनिर्माण सेनेने (मनसे)२००९ च्या महाराष्ट्र विधानसभा निवडणुकीत १३ जागा जिंकल्या आणि भाजप-शिवसेना युतीच्या अनेक उमेदवारांना मतांची कपात करून पराभूत केले. त्यावेळी सामनामध्ये लेख लिहून मुंबईच्या मराठी माणसाच्या पाठीत वार केल्याचा आरोप त्यांनी केला. त्यावर कडाडून टीका होऊ लागल्यावर बाळ ठाकरेंना स्पष्टीकरण द्यावे लागले.
त्यानंतर १ मे २०१४ रोजी प्रकाशित झालेल्या लेखामध्ये लोकसभा निवडणुकीदरम्यान मुंबईत राहणाऱ्या गुजराती भाषिक मतदारांवर विविध कलंक लावण्यात आले होते. गुजराती समाजातील नाराजीमुळे शिवसेनेत नाराजी पसरू लागली आणि काही दिवसांसाठी संजय राऊत यांची पक्षाच्या प्रवक्तेपदावरून हकालपट्टी करण्यात आली.
१९८४ मध्ये भाजप आणि शिवसेना यांच्यात युतीची चर्चा झाली आणि पाच वर्षांनंतर १९८९ मध्ये दोन्ही पक्षांनी हातमिळवणीही केली. पण राऊत यांनी भाजपला कधीच आपला मित्र मानला नाही. शिवसेनेतही त्यांचे भाजपपासूनचे अंतर आणि राष्ट्रवादी काँग्रेसचे अध्यक्ष शरद पवार यांच्याशी जवळीक अशी नेहमीच चर्चा असायची. २००९ च्या लोकसभा निवडणुकीत शिवसेना आणि राष्ट्रवादी काँग्रेस यांच्यात युती करण्याचा राऊत यांनी खूप प्रयत्न केला, परंतु त्यांना यश आले नाही.
२०१४ मध्ये नरेंद्र मोदी पंतप्रधान झाल्यावर संजय राऊत यांचा भाजपवर हल्ला वाढला. त्यानंतर महाराष्ट्र विधानसभा निवडणुकीत भाजपला शिवसेनेपासून वेगळे होऊन निवडणूक लढवावी लागली. निवडणुकीनंतर भाजपला शिवसेनेपेक्षा जास्त जागा मिळाल्याने शिवसेनेला पुन्हा युतीत परतावे लागले. देवेंद्र फडणवीस युती सरकारचे मुख्यमंत्री झाले, तरीही सामनामध्ये भाजपविरोधात भडकावणारे लेख लिहिले गेले.
२०१९ च्या विधानसभा निवडणुकीनंतर भाजपला १०६ तर शिवसेनेला फक्त ५६ जागा मिळाल्या. तरीही शिवसेना आपला मुख्यमंत्री करण्यावर ठाम होती. साहजिकच भाजपने शिवसेनेची अट मान्य न केल्याने दोघांची युती तुटली. युती तोडण्यात संजय राऊत यांचा मोठा वाटा होता आणि शिवसेनेने काँग्रेस-राष्ट्रवादीसोबत महाविकास आघाडी (MVA) स्थापन करण्यातही हीच भूमिका बजावली. या भूमिकांमुळे उद्धव ठाकरे आणि त्यांच्या निकटवर्तीयांमध्ये संजय राऊत यांचा दर्जा वाढला, पण बाकीचे शिवसैनिक त्यांच्याकडे संशयाने पाहू लागले. त्यानंतर भाजपवर, विशेषत: पंतप्रधान नरेंद्र मोदी आणि गृहमंत्री अमित शहा यांच्यावर त्यांचे वाढते हल्ले, तर काँग्रेस-राष्ट्रवादीच्या अजेंड्याला त्यांनी दिलेले उघड समर्थन आणि हिंदुत्वाच्या मुद्द्यांवर त्यांची अनपेक्षित विधाने यामुळे शिवसैनिकांच्या एका मोठ्या वर्गाची शंका अधिकच गडद झाली.
इथे तर मैदानावरही म.वि.ए.सरकारच्या कारभारावर आणि विशेषत: शिवसेनेच्या बदललेल्या धोरणांबद्दल नाराजीची भावना होती, निकाल सर्वांसमोर आहे. आता शिवसेनेच्या सुमारे ४० आमदारांनी पक्षापासून वेगळा मार्ग पत्करला आहे. शिवसेनेच्या आमदारांच्या यादीत काही दिवसांनी फक्त आदित्य ठाकरे आणि सुनील राऊत यांचीच नावे उरतील, असा उपहासही सोशल मीडियावर होत आहे.
संजय यांचा धाकटा भाऊ सुनील दुसऱ्यांदा मुंबईतील भांडुपमधून आमदार झाला आहे. केवळ बंडखोर आमदारच नाही तर पक्षाचे कार्यकर्ते आणि समर्थक तसेच स्वतंत्र विश्लेषक संजय राऊत यांना या स्थितीसाठी जबाबदार मानतात. शिवसेनेत असताना राऊत हे शरद पवारांचे हित साधत असल्याचे ते त्यांच्या युक्तिवादात म्हणतात. त्यांनी शिवसेनेला आज या स्थितीत आणले आहे, ज्याचा आनंद शरद पवार यांच्यापेक्षा क्वचितच कोणाला होईल.
असे असूनही संजय राऊत यांची वृत्ती मवाळ होत नाही. गुवाहाटीतील ४० बंडखोर आमदारांचे मृतदेह मुंबईत आल्यावर आम्ही थेट शवविच्छेदनासाठी शवगृहात पाठवू, असेही ते म्हणाले. बंडखोरांना रेड्याची उपमा देऊन ते म्हणाले की, गुवाहाटीमध्ये एक मंदिर आहे जिथे रेड्यांचा बळी दिला जातो. हे ४० रेडे तेथे बळी देण्यासाठी नेले आहेत. ते म्हणाले होते, शिवसैनिक रस्त्यावर उतरले आहेत, इशाऱ्याची वाट पाहत आहेत. या वक्तव्यानंतर बंडखोर आमदारांच्या घरांवर आणि कार्यालयांवर हल्ले करण्यात आले.
बंडखोर आमदार गुवाहाटीत किती दिवस राहणार, मुंबईत यावे लागेल, असे संजय राऊत सांगत आहेत. बंडखोरांची मुंबईत येण्याची हिंमत नाही, असे ते धमकीच्या स्वरात सांगत आहेत. संजय राऊत काय बोलणार हे ऐकण्याचा आणि समजून घेण्याचा विषय आहे. संजय राऊत यांच्याबाबतीत तुम्ही कोणताही निर्णय घेतला नसेल, तर या प्रश्नाचे उत्तर शोधण्याचा प्रयत्न करा – संजय राऊत हे शिवसेनेचे मित्र आहेत की…?
