केंद्रीय माध्यमिक शिक्षण मंडळाने (CBSE) नवीन शैक्षणिक सत्रासाठी अभ्यासक्रम जाहीर केला आहे. आपल्या नवीन अभ्यासक्रमात, CBSE ने पाकिस्तानी कवी फैज अहमद फैज यांची 10वीच्या सामाजिक शास्त्राच्या(Social science) पुस्तकातून आणि 11वीच्या इतिहासाच्या पुस्तकातून इस्लामची स्थापना, उदय आणि विस्ताराची कथा काढून टाकली आहे. त्याचप्रमाणे बारावीच्या पुस्तकातून मुघल साम्राज्याचा कारभार आणि प्रशासनाचा एक अध्याय बदलण्यात आला आहे.(faizs-poem-she-the-story-of-the-islamic-empire-and-many-more-removed)
अभ्यासक्रमातील या बदलांवर शिक्षक समाजाची मते दुभंगलेली आहेत. कुणी विद्यार्थ्यांच्या फायद्याविषयी सांगत असेल, तर कुणी यामुळे अनेक महत्त्वाच्या गोष्टी जाणून घेण्यापासून विद्यार्थी वंचित राहतील, असा विश्वास व्यक्त केला. मात्र, प्रयत्न करूनही सीबीएसईच्या वरिष्ठ अधिकाऱ्यांशी संपर्क होऊ शकला नाही.
द इंडियन स्कूलचे शिक्षक कनू शर्मा म्हणतात, ‘सेंट्रल इस्लामिक लँडसारखा(Central Islamic Land) अध्याय काढून टाकल्याने एक मनोरंजक भाग सोडला आहे. त्यात इस्लामची धर्म म्हणून स्थापना, सुफीवाद, पैगंबर इत्यादींची माहिती दिली. त्याची जागा भटक्या विमुक्त साम्राज्याच्या अध्यायाने घेतली आहे, ज्यामध्ये चंगेज खानला एक आकृतीबंध आणि शासक म्हणून चित्रित केले आहे. हा धडा विद्यार्थ्यांसाठी ओझे ठरू शकतो.’
त्याचवेळी एव्हरग्रीन पब्लिक स्कूलच्या शिक्षिका पायल गुप्ता सांगतात की, मुलांना प्रत्येक गोष्टीची जाणीव असायला हवी. “कदाचित मंडळाला मुलांवरील ओझे कमी करायचे असेल, त्यामुळे काही प्रकरणे काढून टाकण्यात आली आहेत. या सत्रात जोडलेले अध्याय विद्यार्थ्यांना सोपे जाणार आहेत.”
त्याचबरोबर पुस्तकांमधून प्रकरणे काढून टाकण्याच्या किंवा बदलण्याच्या धोरणावरही प्रश्न उपस्थित केले जात आहेत. दिल्लीस्थित जवाहरलाल नेहरू विद्यापीठाच्या (JNU) प्रोफेसर मौसमी बसू म्हणतात की हे बदल कशाच्या आधारे केले जात आहेत? यासाठी शैक्षणिक समुदायाशी संपर्क साधला गेला आहे का? शाळा असो की कॉलेज, कोणतेही कारण नसताना अभ्यासक्रम बदलले जात आहेत, अभ्यासक्रमातून काय काढून टाकले जात आहे, काय जोडले जात आहे, याची योग्य चौकशी झाली पाहिजे, असे त्या म्हणाल्या आहेत.
इयत्ता 10वीच्या लोकतांत्रिक राजनीति पुस्तकातील चौथे प्रकरण ‘जात, धर्म आणि लिंग समस्या’ याच्याशी संबंधित आहे. त्याखाली ‘धर्म, पंथ आणि राजकारण’ असे उपशीर्षक आहे ज्यात जातीयवाद सांगितलेला आहे. जातीयवादातील राजकारणाची भूमिका स्पष्ट करण्यासाठी तीन व्यंगचित्रे मुलांना देण्यात आली आहेत.
पहिल्या दोन व्यंगचित्रांमध्ये फैजची प्रत्येकी एक कविताही लिहिली आहे. त्याच वेळी, तिसरे व्यंगचित्र वृत्तपत्र The Times of India (ToI Cartoon In CBSE इयत्ता 10 पाठ्यपुस्तक) आहे. यामध्ये फैज यांच्या कविता असलेली पहिली दोन व्यंगचित्रे काढण्यात आली आहेत.
दुसरीकडे, इयत्ता 11वीच्या इतिहासाच्या पुस्तकातून सेंट्रल इस्लामिक लँड्सचा अध्याय काढून टाकण्यात आला आहे. या प्रकरणात, आफ्रो-आशियाई प्रदेशांमध्ये इस्लामिक साम्राज्याचा उदय आणि तेथील अर्थव्यवस्थेवर आणि समाजावर होणारे परिणाम सांगितले.
यासोबतच, जागतिकीकरणाचा कृषी क्षेत्रावरील परिणामाचा भाग अन्न सुरक्षा या शीर्षकाच्या दहावीच्या अध्यायातून वगळण्यात आला आहे. त्याचप्रमाणे 12वीच्या राज्यशास्त्राच्या पुस्तकातून शीतयुद्धाचा काळ आणि नॉन-अलायन्ड मुव्हमेंट हा धडा काढण्यात आला आहे.
केवळ इतिहास किंवा सामाजिक शास्त्र या विषयांचेच प्रकरण काढून टाकले किंवा बदलले गेले असे नाही. सीबीएसईनेही नवीन अभ्यासक्रमातील गणिताचे अनेक अध्याय काढून त्यांच्या जागी नवीन अध्याय जोडले आहेत. इयत्ता 11वीच्या गणिताच्या पुस्तकातून चार-पाच प्रकरणे काढून टाकण्यात आली. CBSE ने मागील शैक्षणिक सत्र 2021-22 चा अभ्यासक्रम देखील बदलला होता.
त्यानंतर मंडळाने 11वीच्या राज्यशास्त्राच्या पुस्तकातून संघवाद, नागरिकत्व, राष्ट्रवाद, धर्मनिरपेक्षता यांसारखी प्रकरणे काढून टाकली होती, पण वाद निर्माण झाल्यावर ते पुन्हा जोडण्यात आले. 2012 मध्ये, NCERT ने इयत्ता 9, 10, 11 आणि 12 च्या राज्यशास्त्राच्या पुस्तकातून सहा व्यंगचित्र काढून टाकले. त्याच वेळी, 2018 मध्ये, पुस्तकांमधील राजकीय टिप्पण्यांचे पुनरावलोकन केले होते, ज्याखाली व्यंगचित्रांचे मथळे देखील बदलले होते.
