छत्तीसगडमधील रायपूर येथे राहणाऱ्या पूर्णिमा जोशी (Purnima Joshi) यांना लहानपणापासूनच वनस्पतींचे प्रेम आहे. विशेषतः बोन्सायच्या बाबतीत कारण त्याचे वडील बोन्साय प्रेमी असून ते अनेकदा बोन्साय बनवत असत. त्याच्यापासून प्रेरणा घेऊन पौर्णिमानेही काही वर्षांपूर्वी बोन्साय बनवण्यास सुरुवात केली. बोन्साय बनवण्याचा छंद पूर्णिमा एक पाऊल पुढे टाकत आहे, जो तिला तिच्या वडिलांकडून वारसा मिळाला आहे. ( bonsai trees made at home)
पौर्णिमा केवळ सुंदर बोन्साय बनवण्यातच माहीर नाही, तर आता हे बोन्साय ग्राहकांपर्यंत नेऊन ती चांगला व्यवसायही करत आहे. ‘बोन्साय हाट’ नावाने स्टार्टअप सुरू करणाऱ्या पूर्णिमाला देशाच्या कानाकोपऱ्यातून ऑर्डर्स मिळतात.तिने बनवलेल्या बोन्सायला एवढी मागणी आहे की ग्राहकांच्या ऑर्डर पूर्ण करण्यासाठी काही वेळा त्यांच्याकडे साठा कमी पडतो. याचे एक कारण म्हणजे पौर्णिमा ग्राहकांना परिपूर्ण बोन्साय देण्यावर विश्वास ठेवते.
ऑर्डरनुसार कधीही बोन्साय तिच्याकडे उपलब्ध नसल्यास ती नम्रपणे नकार देते किंवा काही काळाचा अवधी मागून घेते. बोन्सायमध्ये गुंतलेल्या वनस्पतीची रचना, मेहनत आणि वयानुसार बोन्सायची किंमत खूप जास्त असते, असे त्यांचे म्हणणे आहे म्हणूनच ते लोकांच्या इच्छेनुसार बोन्साय देण्याचा प्रयत्न करतात. त्यामुळे ते बोन्साय त्यांच्या ग्राहकांच्या घरात वर्षानुवर्षे चालतात. मीडियाशी बोलताना तिने आपल्या प्रवासाबद्दल सांगितले.
M.Tech ची पदवी घेतलेली पूर्णिमा म्हणते, जेव्हा मी माझ्या वडिलांना माझ्या माहेरच्या घरात बोन्साय बनवताना पाहायचे, तेव्हा मला नेहमी वाटायचे की एक दिवस मी पण बोन्साय बनवेल. मात्र, त्यावेळी मी बोन्साय बनवेल, असा माझा रिटायरमेंट प्लॅन असायचा. पण आयुष्य आपल्या मनाप्रमाणे चालत नाही असं म्हणतात. पदवी पूर्ण करून माझे लग्न झाले. लग्नानंतर मी सुमारे अडीच वर्षे एका शाळेत शिक्षिका म्हणून काम केले. तसेच विद्यार्थ्यांना खासगी शिकवण्याही दिल्या.
कामासोबतच पौर्णिमाने घरात एक छोटीशी बागही लावायला सुरुवात केली. फावल्या वेळात ती झाडांची काळजी घ्यायची आणि हळूहळू तिने बोन्सायमध्येही हात आजमावायला सुरुवात केल्याचे ती सांगते. बोन्साय बनवणे हे एका दिवसाचे काम नाही. त्याने आपल्या वडिलांना बोन्साय बनवताना नेहमी पाहिलं असेल, पण कुणीतरी पाहणं आणि स्वतः ते काम करणं यात फरक आहे. पूर्णिमा सांगतात, बोन्साय बनवण्याची कला शिकण्यात मी जवळपास सहा-सात वर्षे घालवली आहेत. मी छोट्या रोपांपासून सुरुवात केली आणि आज मी उत्तम बोन्साय लोकांपर्यंत पोहोचवत आहे.
पूर्णिमा सांगतात की, 2018 पर्यंत तिच्या घरात सुमारे 400 बोन्साय तयार झाले होते. घरात येणारे लोक आमचे बोन्साय पाहून आश्चर्यचकित व्हायचे. एकदा आम्हाला एका नातेवाईकाने त्याच्या घरासाठी बोन्साय बनवायला सांगितले. मी त्यांना बोन्साय दिल्यावर त्यांना खूप आनंद झाला आणि त्यांनी सगळीकडे माझ्या या कलेबद्दल सांगितले. तिथूनच मला जाणवले की माझा छंद जोपासण्यासाठी निवृत्तीची वाट पाहण्याची काय गरज आहे.
पूर्णिमाने 2018 मध्ये तिच्या कामावर लोकांकडून फीडबॅक घेऊन व्यवसाय सुरू केला. तिने प्रथम आपल्या ओळखीच्या लोकांना सांगितले. व्हॉट्सअॅपवर आणि इतर सोशल मीडिया प्लॅटफॉर्मवर त्याच्या बोन्सायची छायाचित्रे पोस्ट केली. हळूहळू त्यांना ऑर्डर मिळू लागल्या. खूप मेहनत आणि वेळ देऊन बोन्साय बनवायला शिकल्याचे पूर्णिमा सांगतात. सुरुवातीच्या काळात त्यांच्यामुळे अनेक झाडांचेही नुकसान झाले. पण तिने हार मानली नाही.
शिकण्यासाठी त्याने वडिलांची मदत घेतली आणि यूट्यूबवरूनही शिकले. पहिला प्रयत्न असा पाहिजे की तुम्ही चांगली रोपे विकत घ्या. बोन्साय बनवण्यासाठी, तुम्हाला फक्त त्याच्या डिझाईनवरच नव्हे तर एक विशेष प्रकारचे पॉटिंग मिक्स तयार करावे लागेल. तुम्ही कोणत्या प्रकारचे ट्रे टाकत आहात याची काळजी घेतली पाहिजे. ते पुढे म्हणाले की, रायपूरमध्ये खूप उष्णता आहे. त्यामुळे त्यांना बोन्साय बनवण्यात अडचणी येत होत्या. पण हळूहळू त्यांनी प्रयोग करून एक खास प्रकारची भांडी बनवली. ज्यामध्ये तुम्ही कोणत्याही क्षेत्रात आणि हंगामात बोन्साय लावू शकता.
सहा-सात वर्षांत पौर्णिमाने सुमारे 400 बोन्साय बनवले. त्यानंतर आणखी बोन्साय बनवण्यासाठी घरात जागा उरली नसल्याचे तिने सांगितले. त्यामुळे तिने हळूहळू त्यांची विक्री सुरू केली. या कामात तिला पती आदित्य जोशी यांची पूर्ण साथ मिळाली. त्यांनी स्वतःच्या घरापासून कामाला सुरुवात केली. सुरुवातीला तिने बोन्साय कसे पॅक करायचे यावर लक्ष केंद्रित केले जेणेकरून ते शिपिंग दरम्यान खराब होणार नाही. आम्ही मिळून असे पॅकेजिंग तयार केले आहे की बोन्साय चार-पाच दिवस शिपिंगमध्ये असले तरी ते खराब होत नाही.
मी आत्तापर्यंत शेकडो बोन्साय देशाच्या विविध राज्यात पाठवले आहेत पण कोणतीही अडचण आली नाही. मी 20 हजार रुपयांपासून व्यवसाय सुरू केला आणि त्यानंतर जो काही नफा झाला, तो व्यवसायातच गुंतवायला सुरुवात केली. आतापर्यंत तिने सुमारे 280 बोन्साय ग्राहकांपर्यंत पोहोचले आहे. ज्यामध्ये पीपळ, वड, आंबा, पेरू, कडुलिंब, निलगिरी यासह 40 हून अधिक जाती आहेत.
बहुतेक बोन्सायांचे आयुष्य 10 वर्षांपेक्षा जास्त असते. अनेकांचे वय 50 पेक्षा जास्त आहे. त्यांच्या आकाराबद्दल ती म्हणते की आता तिच्याकडे 3 इंच ते 70 इंच बोन्साय आहेत. जर आपण किंमतीबद्दल बोललो तर ते 600 रुपयांपासून सुरू होते. तर अनेक बोन्सायची किंमतही हजारात आहे. बोन्सायची किंमत त्याच्या वय, आकार आणि डिझाइनवर अवलंबून असते.
पौर्णिमा सांगतात की 2020 मध्ये लॉकडाऊन आणि कोरोना महामारीमुळे तिला अनेक महिने बोन्सायच्या ऑर्डर घेता आल्या नाहीत. कारण त्यांच्या शिपिंगमध्ये समस्या होती. अशा परिस्थितीत त्यांनी अधिक बोन्साय बनवण्याचा आग्रह धरला. जेणेकरून परिस्थिती सामान्य होताच ते लोकांच्या आदेशाची पूर्तता करू शकेल. ती म्हणते, भविष्यात बोन्साय फार्म तयार करण्याचा माझा विचार आहे. पण सध्या माझा मुलगा लहान आहे, त्यामुळे मी माझ्या व्यवसायात पूर्ण वेळ देऊ शकत नाही. मी सकाळी साडेपाच ते सकाळी 8-9 वाजेपर्यंत बोन्सायचे काम करते. त्यानंतर कुटुंबाची काळजी घ्यावी लागते. मग मुलगा झोपायला गेला की मी काही काम बघते.
अभिनेश, त्यांचा एक ग्राहक म्हणतो, मी ऑनलाइन जागेवर जेड प्लांटचे बोन्साय पाहिले, जे पौर्णिमा जी यांनी तयार केले होते. त्यानंतरच मी त्याच्याशी संपर्क साधला. मी रायपूरपासून 1500 किमी अंतरावर राहतो. त्यामुळे मी द्विधा मनस्थितीत होतो की हा ऑरडर देणे योग्य ठरेल का? कुठे काही चुकलं? पण पौर्णिमा जींनी पूर्ण आश्वासन दिले की पॅकेजिंग चांगले होईल आणि प्लांट पोहोचेल आणि ते घडले.
बोन्साय बनवण्याची कला शिकू इच्छिणाऱ्यांसाठी पौर्णिमा एका खास ऑनलाइन कोर्सचीही योजना करत आहे. खरंतर अनेकांना ही कला शिकायची असते. त्यामुळेच आता लोकांना बोन्साय कसे बनवायचे हे शिकवणे हा देखील पौर्णिमेचा उद्देश आहे.
महत्वाच्या बातम्या
धुम्रपान तुम्ही करताय पण परिणाम नातवंडांना सहन करावे लागणार, संशोधकांचा मोठा खुलासा
खुन्नस ठेवून मित्रानेच काढला काटा; मुळशी पॅटर्न पाहून केला खून, आरोपीची पोलिसांकडे कबुली
‘औरंगाबादमधील विमानतळाला छत्रपती संभाजी महाराजांचे नाव देणार; उद्धव ठाकरेंची घोषणा
‘मविआ सरकारचं डोकं ठिकाणावर आहे का?’ सोमय्यांना दिलेल्या नोटीशीमुळे फडणवीसांचा हल्लाबोल
